Herken je dat gevoel bekeken te worden? Je gaat net wat rechter op zitten, kijkt nog even over je schouder als je dat stukje papier ‘per ongeluk’ laat vallen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat mensen zich sociaal wenselijker gedragen wanneer ze denken dat anderen hen bekijken. Goed om te weten, want dit gegeven kun je inzetten wanneer je gedrag wil veranderen.
Waarom werkt dit?
Mensen willen van nature graag gewaardeerd worden en erkenning krijgen van mensen om hen heen. Vanuit deze behoefte passen ze zich daarom sneller aan wanneer ze bekeken worden. Dit gevoel van sociale controle zorgt er dus voor dat mensen zich gaan gedragen naar dat wat de groep van hen verwacht. Een pleinwacht op een schoolplein voert deze werkelijke, fysieke sociale controle uit, maar dit is niet altijd nodig. Wanneer mensen het gevoel hebben bekeken te worden, zullen zij al het gedrag.
Ogen spelen een hele belangrijke rol spelen in sociale interacties. De voornaamste functie van de ogen is om informatie te verzamelen over de visuele wereld. Daarnaast kunnen ogen ook signalen versturen. Ze geven aan waar je heen kijkt, welke emotie je hebt, zorgen vaak voor het eerste contact; uit de ogen kun je een hoop informatie halen.
Welk gedrag kun je beïnvloeden hiermee?
Een interventie met ogen is daarom erg geschrikt om in te zetten bij (maatschappelijke) problemen waarbij je het gevoel van sociale controle wilt verhogen. Dit zijn vaak situaties waarin mensen wel weten wat de norm is, maar zich toch anders gedragen, bijvoorbeeld omdat de omgeving zorgt voor veel anonimiteit.
Denk bijvoorbeeld aan afval op de grond gooien. Zwerfafval is een groot probleem en lastig om het gedrag van mensen daarin te beïnvloeden. Ook fietsendieven zijn moeilijk om aan te pakken, hetzelfde geld voor vandalisme in openbaar vervoer. Het verhogen van het gevoel van sociale controle door ogen zou hier een goede oplossing voor kunnen zijn.
Hoe kun je dit toepassen in je interventie?
Op verschillende manieren is er al geëxperimenteerd met de inzet van ogen en gezichten. Op posters worden ogen afgebeeld die je aankijken, bijvoorbeeld bij fietsenstallingen. Je komt hier vaker een afbeelding van ogen tegen met bijvoorbeeld de quote ‘hee fietsendief, je wordt gezien’. Al op veel gebieden is gebleken dat alleen al een afbeelding van ogen neerhangen positief effect heeft op het gedrag van mensen. Deze ogen hoeven niet van mensen te zijn, ook dieren ogen hebben hetzelfde effect op mensen. Op prullenbakken worden enkel ogen afgebeeld om te stimuleren dat je je afval daarin gooit. En zelfs in het dierenrijk zorgen ogen voor bescherming. Zo hebben bijvoorbeeld vlinders en pauwen op hun vleugels en veren afbeeldingen van echte ogen. Zodra de vijand dichterbij komt en ze de ogen zien worden ze afgeschrikt.
Als je dit wilt toepassen is het belangrijk dat de ogen je recht aankijken. Zodat je het gevoel krijgt dat je echt wordt gezien en er contact wordt gemaakt.